بستر فکری پیدایش افراط گرایی اسلامی

آنچه که برخی آنرا بهار عربی خواندند و برخی دیگر بیداری اسلامی، اژدهای افراط گرائی اسلامی بود که به حرکت در آمد و جهانیان و حتی مسلمانان را با عملکرد خود به وحشت و هراس درافکند. این روزها اخبار مربوط به اعمال وحشیانه داعش همگان را متحیر ساخته است. این در حالی است که جهان اسلام در دهه های اخیر شاهد جنبش های متعدد اسلام گرائی در نقاط گوناگون چه در میان شیعیان و چه در میان سنی ها بوده است و هر یک با برافراشتن پرچم اسلام و با ادعای اجرای قوانین شریعت دست به اعمال غیر انسانی و وحشتناکی زده است. جنایاتی که با جنایات داعش در عراق و سوریه قابل قیاس است اما از آنجا که دو دهه قبل شبکه های گسترده اجتماعی و اطلاع رسانی همچون امروز وجود نداشت بسیاری از این فجایع به گوش مردم جهان  نرسید. افراط گرائی نه تنها در سطح گسترش یافته وهر روز در نقطه ای گروهی جدید سر بر می آورد، بلکه به دلایل گوناگون تعمیق نیز یافته است. اگر در جمهوری اسلامی با زور و توهین و با شلاق و حبس و جریمه نقدی حجاب را بر زنان تحمیل کرده اند و یا با ترفند هایی مثل تفکیک جنسیتی زنان را به حاشیه می رانند، اگر طالبان در افغانستان در مخالفت با تحصیل دختران آب آشامیدنی مدرسه دخترانه را مسموم می سازد، اگر بوکوحرام در نیجریه دختران خردسال را از مدرسه می رباید تا به حکم شریعت بجای تحصیل، شوهر کنند، امروز اما گروه داعش گوی سبقت از همه ربوده ، مردان ایزدی را می کشد و زنان و دختران آنان را به عنوان برده در بازار به حراج می گذارد و چنین قانون شریعت را اجرا می کند. یکی به نام شریعت سنگسار می کند، تازیانه می زند آن دیگری به نام شریعت دست و پا قطع می کند و گردن می زند و امروز داعش به نام شریعت چنان می تازد و غارت می کند و ویران می سازد و قتل عام می کند که حتی گروه های افراطی سابق بر خود را دچار ترس و واهمه می سازد تا آنجا که برخی از همین افراطی ها داعش را تروریست می خوانند برخی دیگر نسبت این گروه را با اسلام  نفی کرده و بعضی دیگر از این گروه به دلیل اعمال وحشیانه آن اعلام برائت می کند.

"بضاعت فقه" بصورت آنلاین منتشر شد

کتاب "بضاعت فقه" نوشته دکتر صدیقه وسمقی بصورت آنلاین منتشر شد و در اختیار عموم قرار گرفت.

(توضیح: ویرایش جدیدی از کتاب در حال آماده شدن است و به همین دلیل پی‌دی‌اف ویرایش قبلی در دسترس نیست)

چندی پیش در همین وبلاگ  گزارشی دیگر نیز درباره کتاب منتشر شده بود:

 کتاب "بضاعت فقه" مبانی مهم فقه اسلامی را به چالش کشیده و با بحث‌های اصولی، به نقد و بررسی این مبانی پرداخته است. کتاب دارای چهار فصل است. در فصل اول آن، نمائی کلی از زندگی اعراب حجاز به عنوان خاستگاه اسلام و نیزمقررات و قوانین جاری در زندگی آنان ارائه می‌گردد. در فصل دوم تاریخچه‌ای تحلیلی از چگونگی شکل‌گیری فقه اسلامی بیان می‌شود و در فصول سوم و چهارم پیرامون مبانی مهم فقهی و اصولی، مناقشات جدی صورت می‌گیرد . مبانی‌ مهمی همچون: تعریف سنت پیامبر، حجیت سنت، معنای حکم شرعی، وجود حکم شرعی برای همه موضوعات ، محدوده کارکرد فقه و چگونگی تعمیم احکام شرعی به مسلمانان در زمان‌ها و مکان‌های دیگر.

نویسنده کتاب معتقد است فقه باید دامنه محدودی داشته باشد. فقیه شارع نیست وتنها وظیفه او یافتن احکام شرعی و اعلام آنها به عنوان استنباط‌های شخصی خود به مردم است. صدیقه وسمقی در این کتاب تاکید کرده است که قوانین رایج در زندگی مسلمانان اولیه ، احکام شرعی نیستند و قوانین مدنی و جزائی در هر جامعه‌ای متناسب با شرایط آن جامعه و بر اساس عقل و علم و تجربه وضع می‌شود. نویسنده محدوده فقه را بیان احکام مربوط به عبادات، واجبات و محرمات می‌داند. واجبات و محرماتی که ریشه در قرآن دارند. این کتاب در سال 1387 نگارش یافته و علی‌رغم تلاش نویسنده، اجازه انتشار به آن داده نشده است.             

ترجمه انگلیسی کتاب "زن، فقه، اسلام" منتشر شد

 ترجمه انگلیسی کتاب "زن، فقه، اسلام" نوشته صدیقه وسمقی به تازگی در آلمان توسط انتشارات هرسوویتس انتشار یافته است. این کتاب در ایران دو بار توسط انتشارات صمدیه به چاپ رسیده است. صدیقه وسمقی، استاد پیشین فقه و حقوق اسلامی در دانشکده الهیات دانشگاه تهران در کتاب خود به نقد و بررسی حقوق زن از منظر فقه شیعی پرداخته و عقیده رایج فقهای اسلامی در رابطه با جایگاه زن و حقوق او در اسلام را به چالش کشیده است. او پس از طرح مباحثی مقدماتی در باره چهره زن مسلمان و نقش فقها در ترسیم این چهره و رابطه فقه و فرهنگ عربی و نیز تفاوت میان اسلام و احکام فقهی، در باره موضوعاتی همچون چند همسری، شرط ضمن عقد نکاح، خروج زن از خانه، حق انتفاع جنسی زن، حضانت، ولایت مادر، طلاق، سن بلوغ، قضاوت، شهادت، دیه و ارث زن به بحث می پردازد. ترجمه انگلیسی این کتاب را روی سایت های آمازون و ای بوک می توان تهیه کرد. ناشر در معرفی این کتاب ضمن آنکه دلایل مطرح شده در کتاب را شفاف و قانع کننده می خواند می افزاید که این ادله گویای آنست که مذهب شیعه و در نتیجه حکومت ایران باید در موضع خود نسبت به جایگاه زن و حقوق او در جامعه تجدید نظر کند. ناشر می افزاید که این مباحث برای تمام کسانی که به توسعه و نوسازی فرهنگ اسلامی به طور کلی و در ایران به طور خاص علاقمند می باشند از اهمیت بسیاری برخوردار است. ترجمه کتاب با مقدمه ای از پروفسور ایرن اشنایدر اسلام شناس آلمانی آغاز می شود. در این مقدمه آمده است که بر اساس تحلیل های جدیدی از منابع اسلامی ،وسمقی توانسته نشان دهد که برابری جنسیتی در قوانین اسلامی ممکن است و زنان مسلمان حقوقی بیشتر از آنچه امروز در ایران دارند می توانند داشته باشند.  در این مقدمه آمده است: "شکی نیست که این کتاب نه تنها برای هر کسی که به گفتمان اجتماعی و حقوقی در ایران علاقمند است قابل استفاده می باشد بلکه برای زنان مسلمان در دیگر کشورهای اسلامی نیز می تواند جالب توجه باشد و به آنان این امکان را می دهد که این گفتمان را با گفتمان رایج در کشور خویش مقایسه کنند. و اما نکته مهم دیگر اینست که مطالب این کتاب برای غربی ها که اطلاع کافی از چالش های جالب و گفتمان های داخل ایران ندارند قابل توجه است. کتاب وسمقی بازتاب گفتمان یک جامعه مدنی زنده درایران است".  

برای خرید این کتاب میتوانید به اینجا مراجعه کنید.

چند صفحه از آغاز کتاب را نیز از اینجا دریافت کنید.

تجدید نظر در معنای قصاص

این مقاله را بصورت کامل از اینجا دانلود کنید.

صدیقه وسمقی

واژه قصاص در قرآن در چهار آیه به کار رفته است. آن آیات عبارتند از : مائده/45 ، بقره/178، 179 و194 . این آیات حامل چه پیامی هستند؟ آیا چنانکه فقها و مفسران می گویند، آیات قصاص می خواهند این پیام را به مخاطب برسانند که کشتن قاتل یا قطع دست جانی و مانند آن واجب است؟ آیا پیام آیه 179 بقره که می فرماید: ای خردمندان! شما را در قصاص زندگانی است، این است که حیات و زندگانی در کشتن قاتل و انتقام از جانی نهفته است؟

پیامی که فقها و مفسران از آیات قصاص دریافته اند، با پیام صریحی که در آیات متعدد قرآن تکرار شده در تعارض است و آن پیام، عفو، صلح و صبر به جای انتقامجوئی و قتل و جرح است. به این پیام ها توجه کنید:

... پس هر کس که از مجازات در گذرد، این گذشت، کفاره گناهان او خواهد بود (مائده/45). 

... عفو و مصالحه، تخفیف و رحمتی است از جانب خداوند.(بقره/178)

اگر مجازات می کنید، پس مانند ستمی که بر شما رفته مجازات کنید، اما اگر صبر کنید، پس این برای شکیبایان بهتر است.(نحل/126)

جزای هر بدی، همانند آن بدی است، اما اگر کسی ببخشد و صلح کند، پاداش او بر عهده خداوند است.(شوری/40)

... کسیکه یک انسان را بکشد مانند آنست که همه مردم را کشته است و کسیکه به یک انسان زندگی ببخشد مانند آنست که به همه مردم زندگی بخشیده است (مائده/32  ) . در تفسیر این آیه آمده که منظور از زندگی بخشیدن به یک انسان، عفو قاتلی است که به مجازات مرگ محکوم شده است. 

جالب توجه آنکه دو پیام از پیام های مذکور در همان آیات قصاص آمده است. چگونه ممکن است خداوند حکیم و دانا از یکسو مردمان را به انتقامجوئی از قاتل دعوت کرده، حتی این انتقامجوئی را واجب بخواند(چنانکه مفسران وفقها دریافته اند) و از دیگر سو، در همان آیه و آیات دیگر با بهترین تعابیر و وعده های نیک ، بندگان را به عفوکردن از مجازات دعوت کند؟ از یکسو قصاص را مایه زندگانی بخواند و از سوی دیگر درگذشتن از آنرا رحمت الهی بداند؟ 

برای نگارنده، تفسیر مفسران از آیات قصاص و پاسخ های آنان به تعارضات مذکور عجیب می نمود. از همین رو به بررسی اکثر تفاسیر در این رابطه پرداخت و دریافت که اشکال اساسی، تعبیر نادرست از واژه قصاص است.

مفسران معنای مجازات و انتقام را نه از معنای لغوی قصاص به دست آورده اند و نه از آیات قرآن . بلکه آنان این معنا را بر واژه قصاص تحمیل کرده، کوشیده اند آیات قرآن را بر این اساس تفسیر کنند. به همین دلیل است که این معنا با آیات قصاص و پیام دیگر آیات، سازگاری ندارد.

در آینده نزدیک کتاب بضاعت فقه در اختیار عموم قرار می‌گیرد

کتاب بضاعت فقه و گستره نفوذ فقها نوشته دکتر صدیقه وسمقی به زودی در این وبلاگ منتشر خواهد شد. این کتاب مبانی مهم فقه اسلامی را به چالش کشیده و با بحث‌های اصولی، به نقد و بررسی این مبانی پرداخته است. کتاب دارای چهار فصل است. در فصل اول آن، نمائی کلی از زندگی اعراب حجاز به عنوان خاستگاه اسلام و نیزمقررات و قوانین جاری در زندگی آنان ارائه می‌گردد. در فصل دوم تاریخچه‌ای تحلیلی از چگونگی شکل‌گیری فقه اسلامی بیان می‌شود و در فصول سوم و چهارم پیرامون مبانی مهم فقهی و اصولی، مناقشات جدی صورت می‌گیرد . مبانی‌ مهمی همچون: تعریف سنت پیامبر، حجیت سنت، معنای حکم شرعی، وجود حکم شرعی برای همه موضوعات ، محدوده کارکرد فقه و چگونگی تعمیم احکام شرعی به مسلمانان در زمان‌ها و مکان‌های دیگر.

نویسنده کتاب معتقد است فقه باید دامنه محدودی داشته باشد. فقیه شارع نیست وتنها وظیفه او یافتن احکام شرعی و اعلام آنها به عنوان استنباط‌های شخصی خود به مردم است. صدیقه وسمقی در این کتاب تاکید کرده است که قوانین رایج در زندگی مسلمانان اولیه ، احکام شرعی نیستند و قوانین مدنی و جزائی در هر جامعه‌ای متناسب با شرایط آن جامعه و بر اساس عقل و علم و تجربه وضع می‌شود. نویسنده محدوده فقه را بیان احکام مربوط به عبادات، واجبات و محرمات می‌داند. واجبات و محرماتی که ریشه در قرآن دارند. این کتاب در سال 1387 نگارش یافته و علی‌رغم تلاش نویسنده، اجازه انتشار به آن داده نشده است.             

منطق جنتی

 صدیقه وسمقی

آیت الله جنتی که به راستی آیت عبرت انگیز خداست اخیرا در نماز جمعه سخنانی ایراد کرده که به گمان نویسنده سکوت نخبگان ، اندیشمندان و آزادگان در برابر آن روا نیست ، چرا که سکوت و احیانا عقب نشینی مصلحت اندیشانه برخی موجب جرات یافتن جنتی و امثال او گشته است . یکی از گرفتاری ها و نشانه های مظلومیت ملت ایران اینست که مردم سالیان دراز مجبور بوده اند رفتار و گفتار آزار دهنده کسی مانند جنتی را تحمل کنند . کسی که با منطق سست و دانش اندک اما ادعای بسیار دیر زمانی است که در راس یکی از مهم ترین نهاد های تصمیم گیری و سرنوشت ساز قرار دارد . او با تکیه بر قدرت ، رجزخوانی کرده ، در حالی که خودرا از پاسخگوئی بی نیاز می داند ، دیگران را با استعلا و تکبر در برابر ادعاهای بی مایه و استدلال های بی پایه خود به پاسخگوئی فرا خوانده است . تحلیل و ارزیابی منطق و شیوه استدلال او از آنرو حائز اهمیت است که وی به عنوان یک فقیه بر مسند ریاست شورای نگهبان تکیه زده و با بضاعت اندک خویش به تشخیص مشروع و نامشروع، رد و تائید صلاحیت نامزدها در هر انتخابات ، نظارت بر انتخابات ، رسیدگی به شکایات نامزدهای انتخاباتی و رد و تائید مصوبات مجلس و نیز تهدید منتقدان و مخالفان می پردازد . در اینجا ابتدا به بخش هائی از سخنان وی اشاره می شود :

زنی در برابر آراء فقها

 گفتگو با صدیقه وسمقی، نواندیش دینی

این گفتگو در الشرق‌الاوسط منتشر شده است.

فرهمند علیپور

«من معتقدم سنگسار یک قانون غیر اسلامی و مخالف قرآن است. استدلال های خود را در رد نظر فقها در موارد گوناگون در کتابها و مقالات خود به تفصیل آورده ام. حکم شرعی یعنی حکم و دستور خداوند. فقها با حکم شرعی که به نظر من بار سنگینی دارد بسیار راحت برخورد کرده اند.»

صدیقه وسمقی از چهره های شاخص نواندیش دینی در ایران محسوب می شود. کسی که به بازخوانی آموزه های سنتی اسلام برخواسته و می گوید که نحوه استدلال فقها برای او قانع کننده نبوده است. وسمقی به فاصله کوتاهی پس از انقلاب ۵۷ جذب “حوزه های علمیه خواهران” در مدرسه شهید مطهری شد. او سه سال در این مدرسه به تحصیل علوم مذهبی پرداخت. در سال ۶۲ اما وارد دانشگاه تهران شد و دکترای خود در رشته فقه و مبانی اسلام را از آنجا گرفت. صدیقه وسمقی که به عنوان شاعر نیز شناخته شده است سالها عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بود. با پیروزی اصلاح طلبان در انتخابات ریاست جمهوری ۷۶ او نیز به طور فعال پا به عرصه سیاست گذاشت و در اولین و آزادترین انتخابات شورای شهر تهران که در سال ۷۷ برگزار شد به عنوان نماینده مردم این شهر انتخاب شد. طی سالها فعالیت، کتابهای بسیاری از وسمقی منتشر شده است.آخرین کتاب او “زن، فقه و اسلام” نام دارد. کتابی که در سال ۸۶ منتشر شد و وسمقی در آن اندیشه های خود را جسورانه مطرح کرده است. آنهم در کشوری محافظه کار که روحانیون شیعه نقش اصلی را در تبیین نظام سیاسی، حقوقی آن ایفا می کنند. وسمقی در سال ۲۰۱۱ و با بالاگرفتن فشارها بر فعالیت روشنفکران و منتقدان، ایران را ترک کرد و به عنوان استاد میهمان در دپارتمان اسلام شناسی دانشگاه جورج آگوست گوتینگن آلمان مشغول به فعالیت شد. او که اکنون ۵۲ سال سن دارد ساکن سوئد است و ضمن همکاری با دانشگاه اوکسالا به پژوهش های خود ادامه می دهد. اخیرا مجموعه ای از اشعار او نیز به زبان سوئدی ترجمه و منتشر شده است. با او گفتگویی تلفنی داشتم تا با نگاه متفاوت او با آموزه های سنتی اسلام آشنا بشویم.