آنچه که برخی آنرا بهار عربی خواندند و برخی دیگر بیداری اسلامی،
اژدهای افراط گرائی اسلامی بود که به حرکت در آمد و جهانیان و حتی مسلمانان را با
عملکرد خود به وحشت و هراس درافکند. این روزها اخبار مربوط به اعمال وحشیانه داعش
همگان را متحیر ساخته است. این در حالی است که جهان اسلام در دهه های اخیر شاهد
جنبش های متعدد اسلام گرائی در نقاط گوناگون چه در میان شیعیان و چه در میان سنی
ها بوده است و هر یک با برافراشتن پرچم اسلام و با ادعای اجرای قوانین شریعت دست
به اعمال غیر انسانی و وحشتناکی زده است. جنایاتی که با جنایات داعش در عراق و
سوریه قابل قیاس است اما از آنجا که دو دهه قبل شبکه های گسترده اجتماعی و اطلاع
رسانی همچون امروز وجود نداشت بسیاری از این فجایع به گوش مردم جهان نرسید.
افراط گرائی نه تنها در سطح گسترش یافته وهر روز در نقطه ای گروهی جدید سر بر می آورد،
بلکه به دلایل گوناگون تعمیق نیز یافته است. اگر در جمهوری اسلامی با زور و توهین
و با شلاق و حبس و جریمه نقدی حجاب را بر زنان تحمیل کرده اند و یا با ترفند هایی
مثل تفکیک جنسیتی زنان را به حاشیه می رانند، اگر طالبان در افغانستان در مخالفت
با تحصیل دختران آب آشامیدنی مدرسه دخترانه را مسموم می سازد، اگر بوکوحرام در
نیجریه دختران خردسال را از مدرسه می رباید تا به حکم شریعت بجای تحصیل، شوهر
کنند، امروز اما گروه داعش گوی سبقت از همه ربوده ، مردان ایزدی را می کشد و زنان
و دختران آنان را به عنوان برده در بازار به حراج می گذارد و چنین قانون شریعت را
اجرا می کند. یکی به نام شریعت سنگسار می کند، تازیانه می زند آن دیگری به نام
شریعت دست و پا قطع می کند و گردن می زند و امروز داعش به نام شریعت چنان می تازد
و غارت می کند و ویران می سازد و قتل عام می کند که حتی گروه های افراطی سابق بر
خود را دچار ترس و واهمه می سازد تا آنجا که برخی از همین افراطی ها داعش را
تروریست می خوانند برخی دیگر نسبت این گروه را با اسلام نفی کرده و بعضی
دیگر از این گروه به دلیل اعمال وحشیانه آن اعلام برائت می کند.
این در حالیست که
به گواهی منابع فقهی، میان مذاهب گوناگون اسلامی در تعریف و تعیین احکام شریعت
اختلاف نظر بنیادین وجود ندارد. اگر آن یکی بهائی کشی می کند، دیگری به کفر و قتل
شیعه فتوا میدهد و این یکی ایزدی کشی می کند و مسیحیان را کافر خوانده و غارت
نمودن آنان را حق خویش می داند. همه در سنگسار و تازیانه و قطع دست و پا و اعدام و
اعمال محدودیت و ستم بر زنان هم عقیده اند. به این عبارات توجه کنید: "جهاد
با توجه به نیاز واجب کفائی است و کمترین حد آن یک بار در سال است به شرط وجود
امام یا نایب او یا هجوم دشمنی که تهدید کننده اسلام است ...
زنان و کودکان(دشمنان اسلام) به بردگی گرفته می شوند و مردان بالغ
اگر طی جنگ اسیر شوند حتما کشته می شوند مگر آنکه اسلام آورند، اما اگر پس از
فرونشستن آتش جنگ اسیر شوند کشته نمی شوند و امام اختیار دارد که بر آنها منت
نهاده و آزادشان سازد و یا در ازای آنان فدیه بگیرد و یا آنان را برده سازد
..." (اللمعه الدمشقیه، کتاب الجهاد ص 74).
هر روز به میلیون ها طلبه در سراسر جهان اسلام در مدارس اسلامی و
حوزه های علمیه قوانینی مانند آنچه در سطور بالا آمد،بنام قوانین اسلام و شریعت
آموزش داده می شود. داعش، امروز این قوانین کهن را دستورالعمل خویش قرار داده و با
اجرای این بخش از قوانینی که فقها آنرا قوانین شریعت می دانند این فرصت را برای
همگان از جمله شریعت خواهان سابق بر داعش فراهم ساخته تا با مشاهده این نمایش
دهشتناک به ارزیابی این قوانین و نیز معیار های فکری و اعتقادی خود
بپردازند. مطمئنا عوامل متعدد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در پیدایش جریانهای
افراطگرای اسلامی موثر است اما بدون وجود یک بستر فکری و اعتقادی ظهور این گروهها
ممکن نیست. در واقع دیگر عوامل فرع بر عوامل نظری و اعتقادی محسوب می شوند.
نگارنده معتقد است که جنبش ها و جریان های افراط گرای اسلامی بر دو رکن اصلی
استوارند که در این نوشتار نه به تفصیل، بل به اختصار به آن اشاره می شود:
1-عقیده به حاکمیت دین
عقیده به حکومت بر مبنای دین از آغاز ظهور اسلام، یکی از علل پیدایش
فرقه هائی بوده که امروز عقاید آنها را افراطی می دانیم. این گروه ها معتقدند
که با استفاده از قدرت سیاسی باید اقدام به اجرای قوانین شریعت نمود. برهمین اساس
این گروهها می کو شند تا قدرت سیاسی رابه دست آورند. برای آنکه رابطه میان افراط
گرائی اسلامی و عقیده به حاکمیت دین روشن تر شود می توان سوالی را به این
شرح مطرح نمود که آیا بدون عقیده به حاکمیت دین ، افراط گرائی اسلامی فرصت ظهور می
یابد؟
قوانین شریعت مجموعه ای از قوانین، آداب و سنن رایج در زندگی
مسلمانان صدر اسلام است که فقهای اسلامی بر مبنای تفاسیر و باورهای خود آنها را
گرد آورده اند و هر روز نیز در موضوعات جدید قوانین جدیدی خلق کرده به
مجموعه قوانین شریعت می افزایند و دامنه آنرا گسترش می دهند. قرن هاست که مسلمانان
تعریف فقها از شریعت را پذیرفته اند. هنوز هم بسیاری از مسلمانان همین عقیده
را دارند . اینگونه مسلمانان که قوانین موسوم به قوانین شریعت را الهی و مقدس می دانند،
مسلمانان سنتی خوانده می شوند. این گروه در حوزه فردی به این قوانین عمل می کنند،
اما عقیده ندارند که این قوانین را چه در حوزه فردی و چه اجتماعی باید بر دیگران
تحمیل کرد. اما اگر مسلمان سنتی عقیده داشته باشد که قوانین شریعت را باید با
استفاده از هر ابزاری بر دیگران تحمیل نمود او را می توان افراط گرا نامید. افراط
گرایان برای تحمیل قوانین شریعت نیازمندقدرت سیاسی هستند و حتی اگر حکومت را بدست
نیاورند، در حدود توانائی خویش از ابزارهای زور و خشونت برای رسیدن به منظور خود
استفاده می کنند. تشکیل حکومت و بدست آوردن قدرت سیاسی بهترین و قوی
ترین ابزاریست که می تواند آنان را به مقصود برساند. اگرچه اعتقاد به تشکیل حکومت
درشکل گیری برخی مذاهب شیعی مانند زیدیه، اسماعیلیه و حتی امامیه موثر بوده
امابسیاری از فقهای شیعه قائل به تشکیل حکومت به نام دین و توسط فقیهان نبودند و
حتی اجرای حدود و قصاص را توسط آنان جایز نمی دانستند . احتیاط فراوان
آنان در مراعات حقوق مردم بویژه در حوزه مجازات و ترس از وقوع خطا و اشتباه که
موجب اعمال ستم به مردم و مخدوش شدن چهره اسلام می شود مبنای عقیده آنان بوده است.
این عقیده می توانست مسلمانان را از افراط گرائی حفظ نماید . نگاهی به دستورالعمل
گروه های افراطی اسلامی نشان می دهد که به عکس نظریه فوق یکی از مهمترین
بخش هایی که آنان بر اجرای آن اصرار دارند، قوانین مربوط به حدود و قصاص است. بخش
مهم دیگر دستورالعمل آنان قوانین خانواده است که اساس آن ریاست و برتری مرد نسبت
به زن و نابرابری حقوق زن و مرد است. اگرچه در جوامع اسلامی بخش هائی از شریعت که
با فرهنگ مسلمانان در آمیخته به طور عادی اجرا شده و می شود مانند قوانین
خانواده، اما در اکثر جوامع اسلامی قوانین مربوط به حدود از دیرباز شاید بر
اساس همان نگاهی که بسیاری از فقهای شیعه نیز داشته اندو دلائل دیگر کنار گذاشته
شده است. جوامع اسلامی تحت حکومت های غیر دینی توانسته اند به آرامی و نرمی دانش و
تجربه خود را به کار گیرند و بخش هائی از قوانین شریعت را که با شرایط امروز
سازگار نیست اصلاح کنند. در این میان اصلاحاتی که در قوانین خانواده به نفع
زنان صورت گرفته موجبات خرسندی نسبی زنان را فراهم ساخته است . ا ین حکومت ها
اگرچه همواره تحت فشار روحانیت بوده اند و اگرچه فقهای اسلامی هنوز از نفوذ زیادی
برای تحمیل افکار و عقاید خود برخوردارند اما هرگاه که مبنای حکومت، دین و شریعت
نبوده راه برای عبور از تضاد ها و چالش های میان شریعت و مقتضیات روز وجود داشته
است. به این ترتیب شریعت به سدی در برابر مردم تبدیل نمی شودکه چاره عبور از آن
فقط شکستن آن باشد. رژیم پهلوی ، رژیم های مصر و تونس و ترکیه در دهه های اخیر
نمونه های این نوع حکومت است. حتی در کشوری مانند مراکش که پادشاه مجری شریعت است
با توجه به اینکه وی به دلیل عقل گرائی از قدرت سیاسی برای تحمیل قوانین
موسوم به شریعت استفاده نکرده و راه را برای اصلاحات گشوده، شریعت به معضلی جدی
تبدیل نشده است. اما هرگاه حکومت هائی ظهور کرده اند که دستور العمل آنها
اجرای شریعت بوده جامعه با بحران جدی روبرو شده است. سی و پنج سال بحران سیاسی ،
اجتماعی و حقوقی تحت حاکمیت جمهوری اسلامی در ایران نمونه ای از این بحران است.
همچنین در این رابطه می توان به بحرانی که طالبان در افغانستان و یا پاکستان
آفریده اشاره نمود. روی کارآمدن اخوان المسلمین در مصر پس از مبارک و تلاش این
گروه برای عمل کردن به شریعت نیز در مدت کوتاهی بحران آفرین شد. ده ها سال
است که جهان اسلام یک چالش مهم فرهنگی و حقوقی را تجربه می کند و آن چالش با
قوانین فرهنگی و حقوقی شریعت است. حکومت های غیر دینی این چالش را تسهیل و حکومت
های دینی آنرا سخت و جدی کرده اند. این چالش سخت که نتیجه اصرار حاکمان دینی و
پیروان آنها برای تحمیل عقاید خود بر مردم با استفاده از زور از یکسو و مقاومت
مخالفان این عقاید از سوی دیگر است افراطی گری را از سطح حاکمان دینی و
پیروان آنها به تمام جامعه و بویژه مخالفان تسری می دهد. باید گفت هرچند که قوانین
شریعت در جهان اسلام یک چالش جدی محسوب می شود اما مادامی که مبنای حکومت قرار
نگیرد بحران ساز نمی شود و جوامع با عقل و دانش به مرور زمان می توانند چالش
موجود را حل و فصل کنند، اما آنچه که راه را بر حل و فصل منطقی موضوع می بندد
عقیده به استفاده از زور و قدرت برای اجرای شریعت است که امروز جهان را با پدیده
های شگفت انگیز غیر انسانی از قبیل آنچه داعش انجام می دهد مواجه ساخته است. اگر
نبود عقیده به تشکیل حکومت دینی، هرگز چنین گروه های جنایت کاری شکل نمی گرفت و
چون اژدهائی که آتش از دهان آن می بارد به حرکت در نمی آمد.
2- عقیده به سنت
دستورالعمل کسانی که معتقد به حکومت اسلامی هستند همانا شریعت است.
در واقع بدون قوانین شریعت، حکومت اسلامی مفهومی ندارد. پشتوانه و مستند اصلی
شریعت، سنت است. صرف نظر از اینکه طبق نظر مذاهب شیعه و سنی سنت را شامل سنت
پیامبر و اهل بیت بدانیم یا شامل سنت پیامبر، صحابه و تابعین، منابع فقهی و منابع
روائی گویای آنست که بستر سنت میان مذاهب گوناگون، مشترک است. سنت به استثنای بخش
کوچکی که شامل واجبات ومحرمات است، مجموعه ای از قوانین و آداب و رسوم رایج در
خاستگاه اولیه اسلام است که توسط فقها تدوین یافته وبدون دلیل موجه شریعت اسلامی
نام گرفته است. قوانینی که گروههایی برای اجرای آنها قیام می کنند، مردمان را می
کشند و بر ملت ها و اقشار گوناگون بویژه زنان ستم می کنند حال آنکه این قوانین
جایگاهی در اصل دین اسلام ندارد و برآمده از فرهنگ، تجربه و شرایط زندگی مخاطبان
اصلی اسلام می باشد. نهادن عنوان شریعت بر قوانین مدنی و جزایی رایج در میان
نخستین مسلمانان و عقیده به قداست این قوانین و لزوم تبعیت از آنها عقیده ایست
مناقشه برانگیز که در دنیای امروز مشکلات فراوانی را برای جوامع اسلامی به وجود
آورده و اسلام را نیز در برابر پرسش های سختی قرار داده است. اعتقاد به قداست سنت،
در معرفی چهره اسلام، علوم اسلامی، تفسیر قرآن وحتی تعریف ارزش های اخلاقی اسلامی
تاثیر فراوانی داشته که بخشی از آن منفی بوده است. فتوای فقها با استناد به سنت در
رابطه با موضوعات جدید برای اثبات این ادعای بی اساس که اسلام برای همه موضوعات
دارای حکم و قانون است وانتساب آنها به شریعت، نیز مقوله ای قابل توجه است. تعریف
مذکور از شریعت و دامنه آن و الزامی دانستن تبعیت از آن، یعنی احیای سنت های کهن
که با شرایط امروز جوامع اسلامی سازگاری ندارد و تجربه اجرای این قوانین در توسط
حکومت های دینی معاصر مانند جمهورری اسلامی ایران و نتایج بدست آمده از آنها گواه
این مدعا است. قرنها این قوانین به نام شریعت در منابع فقهی ثبت و ضبط شده و به
مسلمانان در مدارس و حوزه ها تدریس شده است. قرنهاست که سنگسار و تازیانه زدن حکم
شرعی خوانده می شود. قرنهاست که در منابع فقهی جز اسلام، یهود و مسیحیت و بعضا دین
زرتشت ، دین دیگری به رسمیت شناخته نمی شود. صاحبان عقاید و ادیان دیگر گمراه
خوانده می شوند. حتی فرقه های گوناگون اسلامی یکدیگر را ضاله می خوانند و برخی از
فرقه ها جهاد با فرقه های ضاله از نظر خود را واجب می دانند. جهادی که کشتار
گمراهان و به غنیمت گرفتن اموال ، زنان، دختران و کودکان آنها را به دنبال دارد.
این عقاید حتی امروز نیز به نام شریعت به طلاب دین آموزش داده می شود.
عقایدی که امروز داعش بخشی از آنرا عملا به نمایش گذاشته و نفرت وانزجار همگان را
برانگیخته است. اگر چه در پیدایش این گروه ها عوامل سیاسی و دستهای پنهان و آشکار
موثر می باشند اماعلت اصلی وجودی این گروه های خطرناک را باید در مبانی فکری و
اعتقادی که به نام عقاید و افکار اسلامی ترویج می شود جستجو کرد. داعش و گروه های
جنایت کار مانند آنرا ممکنست بتوان با اتحاد کشور ها ی گوناگون، بسیج نیرو ها و
تجهیز آنان به سلاح های جنگی ، بمباران و نهایتا با برجاگذاشتن ویرانه ها و هزاران
هزار کشته و زخمی زمینگیر ساخت، اما نمی توان بستر فکری پیدایش این گروهها را با
اینگونه اقدامات از بین برد. جهان اسلام برای زدودن افراط گرایی از دامن خود و
برداشتن موانع پیشرفت و بالندگی از پیش پای مسلمانان، نیازمند تجدید نظر در بنیان
های فکری و اعتقادی خویش است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر