صدیقه وسمقی
واژه قصاص در قرآن در چهار آیه به کار رفته است. آن آیات عبارتند از
: مائده/45 ، بقره/178، 179 و194 . این آیات حامل چه پیامی هستند؟ آیا چنانکه فقها
و مفسران می گویند، آیات قصاص می خواهند این پیام را به مخاطب برسانند که کشتن
قاتل یا قطع دست جانی و مانند آن واجب است؟ آیا پیام آیه 179 بقره که می فرماید:
ای خردمندان! شما را در قصاص زندگانی است، این است که حیات و زندگانی در کشتن قاتل
و انتقام از جانی نهفته است؟
پیامی که فقها و مفسران از آیات قصاص دریافته اند، با پیام صریحی که
در آیات متعدد قرآن تکرار شده در تعارض است و آن پیام، عفو، صلح و صبر به جای
انتقامجوئی و قتل و جرح است. به این پیام ها توجه کنید:
... پس هر کس که از مجازات در گذرد، این گذشت، کفاره گناهان او خواهد بود
(مائده/45).
... عفو و مصالحه، تخفیف و رحمتی است از جانب خداوند.(بقره/178)
اگر مجازات می کنید، پس مانند ستمی که بر شما رفته مجازات کنید، اما
اگر صبر کنید، پس این برای شکیبایان بهتر است.(نحل/126)
جزای هر بدی، همانند آن بدی است، اما اگر کسی ببخشد و صلح کند، پاداش
او بر عهده خداوند است.(شوری/40)
... کسیکه یک انسان را بکشد مانند آنست که همه مردم را کشته است و کسیکه به یک
انسان زندگی ببخشد مانند آنست که به همه مردم زندگی بخشیده است (مائده/32 )
. در تفسیر این آیه آمده که منظور از زندگی بخشیدن به یک انسان، عفو قاتلی است که
به مجازات مرگ محکوم شده است.
جالب توجه آنکه دو پیام از پیام های مذکور در همان آیات قصاص آمده
است. چگونه ممکن است خداوند حکیم و دانا از یکسو مردمان را به انتقامجوئی از قاتل
دعوت کرده، حتی این انتقامجوئی را واجب بخواند(چنانکه مفسران وفقها دریافته اند) و
از دیگر سو، در همان آیه و آیات دیگر با بهترین تعابیر و وعده های نیک ، بندگان را
به عفوکردن از مجازات دعوت کند؟ از یکسو قصاص را مایه زندگانی بخواند و از سوی
دیگر درگذشتن از آنرا رحمت الهی بداند؟
برای نگارنده، تفسیر مفسران از آیات قصاص و پاسخ های آنان به تعارضات
مذکور عجیب می نمود. از همین رو به بررسی اکثر تفاسیر در این رابطه پرداخت و
دریافت که اشکال اساسی، تعبیر نادرست از واژه قصاص است.
مفسران معنای مجازات و انتقام را نه از معنای لغوی قصاص به دست آورده
اند و نه از آیات قرآن . بلکه آنان این معنا را بر واژه قصاص تحمیل کرده، کوشیده
اند آیات قرآن را بر این اساس تفسیر کنند. به همین دلیل است که این معنا با آیات
قصاص و پیام دیگر آیات، سازگاری ندارد.
